Agresja to świadome, zamierzone działanie, mające na celu wyrządzić komuś szkody psychiczne, fizyczne lub materialne. Są to wrogie działania skierowane do osoby o podobnych możliwościach, która jest w stanie obronić się.
Agresja może być skierowana na samego siebie. Wtedy mamy do czynienia z autoagresją. Gdy agresja jest skierowana do osoby słabszej, nad którą napastnik ma przewagę fizyczną, społeczną, emocjonalną lub duchową, mamy do czynienia z przemocą.
Po czym rozpoznać autoagresję?
Pokłute lub pocięte ciało, ślady oparzeń, połykanie ostrych narzędzi, anoreksja to tylko niektóre objawy takich destrukcyjnych działań.
Autoagresja miewa formę jawną, ale również ukrytą.
Jawna może przejawiać się jako powtarzające się okaleczenia w formie powierzchniowych ran niewymagających interwencji lekarza. Może mieć też postać ciężką. Są to głębokie cięcia, które potrzebują działań chirurga.
Ukryta autoagresja to najczęściej samookaleczanie się w miejscach niewidocznych dla otoczenia lub sztucznie wywoływane choroby, które mogą mieć postać Syndromu Munchhausena.
Inne przejawy autoagresji to: zaburzenia łaknienia (bulimia, anoreksja, otyłość), nałogi, obgryzanie paznokci i opuszków palców. Należy do nich również potrzeba uszkadzania sobie skóry (rozdrapywanie ran, gryzienie warg). Mniej typowe to przymus wyrywania sobie włosów z głowy, brwi, rzęs i niejednokrotnie zjadanie ich. Jeszcze inne to stwarzanie sytuacji sprzyjających wypadkom. Czasem osoby podejmują zachowania zagrażające ich życiu i zdrowiu. Również w ten sposób może przejawiać się agresja wobec siebie.
Autoagresją jest także samooskarżanie się i obarczanie się winą za różne sytuacje. Człowiek wmawia sobie, że jest bezwartościowy, zupełnie nic nie znaczy. Działa emocjonalnie przeciwko sobie.
Najcięższą postacią autoagresji są próby samobójcze i skuteczne samobójstwa.
Autoagresja – przyczyny?
Źródła takich zachowań badacze problemu łączą z doświadczaniem przemocy w dzieciństwie.
Traumy z dzieciństwa i inne doświadczenia, które były odczuwane jako zagrożenie życia pozostawiają uraz psychiczny. Jego skutki mogą utrzymywać się bardzo długo. Zależą od siły doznań, czasu trwania oraz od indywidualnej wrażliwości danej jednostki.
Taki uraz może powstać w wyniku: bicia dziecka, poniżania go, wyśmiewania, odrzucenia, zaniedbywania, jak również nadopiekuńczości. Do przyczyn autoagresji zalicza się sytuacje społeczne, w których dziecko uczestniczy niejako z boku, na przykład: trudna sytuacja ekonomiczna, alkoholizm rodziców, rozwód oraz śmierć rodziców lub jednego z nich. Pobyt w szpitalu lub w Domu Dziecka także mogą pozostawić głęboki uraz.
Dlaczego młodzi ludzie decydują się samookaleczenia?
Ludzki organizm funkcjonuje biochemicznie w sposób, który pomaga mu przetrwać najtrudniejsze momenty. W chwili uszkodzenia ciała pojawia się w krwi endorfina. To taki hormon, który eliminuje ból, poprawia samopoczucie i znosi napięcie również emocjonalne. Ból pojawia się mniej więcej godzinę po samouszkodzeniu ciała.
Cierpienie fizyczne odwraca uwagę od istotnych problemów emocjonalnych. W przypadku osób doświadczających w dzieciństwie nadużyć seksualnych, samookaleczenia są kompensującą metodą odzyskiwania kontroli nad własnym ciałem.
Taka huśtawka stanów emocjonalnych, którą powodują samouszkodzenia ciała może prowadzić do uzależnienia. Osoby, którym odebrano tą możliwość, zachowują się podobnie jak narkomani na odwyku. Tracą łatwe i dostępne im źródło szybkiej poprawy samopoczucia.
Samookaleczenia mogą być powiązane z chorobami takimi jak: Spektrum Autyzmu, Zespół Lascha-Nyhamna, Syndrom Retta, zespoły depresyjne, zaburzenia psychiczne, przewlekłe zapaleniu mózgu, kiła układu nerwowego i inne. Stan nagłego podniecenia psychoruchowego spowodowany również przez substancje psychoaktywne może wywołać autoagresję.
Jak pomóc dziecku?
Interwencja jest konieczna. W przypadkach lekkich uszkodzeń ciała należy zaplanować, ale nie odwlekać, konsultację z psychologiem, psychoterapeutą lub z psychiatrą. Jest ryzyko, że objawy nasilą się. Przy poważnych uszkodzeniach ciała lub próbach samobójczych konieczna jest interwencja lekarza. Wezwanie karetki pogotowia jest rozsądnym działaniem.
Aby pokonać problem autoagresji, należy znaleźć jego przyczyny. Specjalista w spokoju i bez pośpiechu przeprowadzi rozmowę. We współpracy z pacjentem opracuje plan działania terapeutycznego. Warto, by rodzice byli włączeni w ten proces.
Czasem autoagresja jest wołaniem o pomoc
Młody człowiek nie zawsze jest w stanie porozmawiać z kimś bliskim o swoich kłopotach.
Zanim wystąpią problemy należy edukować dzieci i młodzież z zakresu profilaktyki zdrowia psychicznego. To rola szkół, a przede wszystkim rodziny.
Warto rozmawiać o zjawisku samookaleczeń. Wyjaśniać przyczyny. Pomagać zrozumieć siebie i innych. Budować poczucie wartości i sensu życia. Zawsze doceniać wagę problemów, które zgłasza dziecko.
Źródła:
Arnold L., Babiker G., Autoagresja. Mowa zranionego ciała, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003.
Perek N., Samookaleczenia i autoagresja u dzieci. Jak reagować, by wspierać a nie nasilać zachowania, e-pedagogika.pl, [Dostęp dnia: 28 października 2021r.].
Zdjęcie: Christian Erfurt on Unsplash
Psychotraumatolog, terapeuta, pedagog specjalny, trener
