Wielkanoc i związane z tym okresem tradycje od dawien dawna towarzyszą wszystkim Polakom oraz ich rodzinom. Jest to niesamowity czas, w którym obrzęd religijny wiąże się z nadejściem wiosny. Wszystko budzi się do życia, zatem – wszystko zmartwychwstaje.
Jakie tradycje wielkanocne kultywowały nasze babcie? Co było w tym okresie ważne, a co jest teraz? Jak dzisiaj obchodzimy ten niezwykły, wielkanocny czas?
Polska, jako kraj katolicki, jest silnie związana z tradycjami wielkanocnymi. Jednak niewielu z nas wie, że tradycje wielkanocne oraz związane z tym świętem obrzędy mają swój początek w judaizmie, czyli w Święcie Paschy. Święto Paschy obchodzono na pamiątkę wyzwolenia Izraelitów z niewoli Egipskiej. Składano wówczas ofiarę z baranka bądź koźlęcia, jako ofiarę dziękczynną Bogu Jahwe. Święto Paschy miało wiele nazw, między innymi: Pesach, Święto Wiosny, Święto Przaśników czy Święto Przejścia. Właśnie, przejścia czego? Ze śmierci do życia. Przyroda budzi się do życia, zatem ma to znaczenie bardzo symboliczne i głęboko religijne. W Polsce święto to ze względu na zmartwychwstanie Jezusa jest obchodzone już od X wieku. Jednak nikt już nie robił ofiar całopalnych, a baranek – tym razem cukrowy – stawiany był na wielkanocnym stole w samym jego centrum, jako symbol zmartwychwstania.
Tradycje kiedyś
W okolicach Małopolski Niedziela Palmowa wiązała się z tradycją zwaną pucherokami.
Chłopcy i młodzieńcy z pomalowanymi na czarno twarzami i ubrani w kożuchy, recytowali śmieszne wierszyki i śpiewali dowcipne piosenki, za co dostawali niewielkie podarunki od miejscowej ludności.
Od XVII wielu na przedmieściach Krakowa obchodzono niezwykłą tradycję zwaną: rękawką, której korzenie silnie związane są ze słowiańskimi obrzędami tzw. Dziadów.
Z kopca Kraka zrzucano pieniądze, jajka, jabłka oraz inne dary, które były chwytane przez dzieci i młodzieńców.
W niektórych częściach Polski bardzo ważną tradycją było wystawianie tzw. „straży grobowej”, znanej pod nazwą: Turki. Strażnicy ubrani w charakterystyczne tureckie stroje, mieli stać na straży grobu Jezusa.
W rejonach Śląska obchodzono wielkanocną tradycję zwaną: śmiergustem.
Z poświęconych w Niedzielę Palmową palm robiono krzyżyki i w milczeniu rozkładano je na polach, aby tym samym uniknąć powodzi i innych katastrof w okresie zbiorów.
Na Łowiczu do koszyczka władano, tzw. trzęsionkę, czyli znane obecnie zimne nóżki – galaretę na bazie mięsa wieprzowego. Jajka były ozdabiane wycinkami z papieru. Natomiast Mazowsze mogło się poszczycić pisankami zdobionymi włóczką, z której tworzono rozmaite wzory.
Na Kujawach organizowano pogrzeb żuru i śledzia. W Wielki Piątek wynoszono z domu zrobionego z drewna śledzia i zawieszano go na drzewie. Natomiasż gar żuru wylewano na pola bądź zakopywano – miało to znaczenie symboliczne. Żegnano w ten sposób zimę i mozna się było w ten sposób przygotować do spożywania potraw wielkanocnych.
Na wileńszczyźnie bardzo popularne było święcenie palm, które były nad wyraz wyjątkowe – ozdabiane około pięćdziesięcioma kwiatami i ziołami, które były zbierane cały rok. Następnie sprzedawano je na targu miejskim, zwanym kaziuki.
Śmigus dyngus – czyli polewanie panien wodą. Tradycja mówi, iż ta dziewczyna, która była najbardziej oblewana, miała najszybciej wyjść za mąż. Tradycję tę o słowiańskich korzeniach, obchodzono w całej Polsce.
Tradycje dziś
Dzisiaj tradycje wielkanocne są silnie związane z obrzędami chrześcijańskimi, zatem mniej w nich słowiańskich naleciałości. Chociaż w dalszym ciągu święcimy palmy w Niedzielę Palmową, to nikt już nie robi z nich krzyżyków. Przede wszystkim skupiamy się mocno na symbolu jajka i ozdabiamy je w rozmaite wzory. Robimy pisanki, wydmuszki, malujemy je ręcznie czy farbujemy cebulą zagotowaną w garze. Uczęszczamy na nabożeństwa i liturgię do kościoła. Warto zwrócić uwagę, iż Wielkanoc jest obchodzona nie tylko przez katolików, ale również przez protestantów i prawosławnych. Do koszyczka wkładamy pokarmy takie jak: chrzan, babki, kiełbasę, jaja, chleb oraz sól. To wszystko ma nam przynieść urodzaj i powodzenie w całym roku. W dalszym ciągu obchodzimy tradycję śmigusa-dyngusa, czyli oblewania się wodą w Poniedziałek Wielkanocny, jednak jest to już tylko symboliczne.
Do tradycyjnych dań podawanych w okresie wielkanocnym zalicza się: żurek, babki, mazurki z lukrem, kiełbasę białą gotowaną, pieczone mięsa, cały bądź starty chrzan, który dodaje się do wszystkiego, sałatki jarzynowe, sałatki jajeczne.
Bez względu na to, na jakie tradycje się zdecydujemy w ten wielkanocny czas, nie zapominajmy o tym, co najważniejsze – aby spędzić radosny czas ze swoimi najbliższymi.
W ciągu roku jesteśmy tak zabiegane, że niech ten czas wielkanocnych świąt będzie przede wszystkim czasem, który wyjątkowo spędzimy ze swoimi dziećmi.
Przekażmy im tradycje i kulturę naszych babć i mam, które sprawiły, iż to właśnie Wielkanoc była dla nas niezapomnianym czasem, który pamiętamy do dziś.
Wielkanocy czas nadchodzi Ludzie starym obyczajem Co im ziemia dla nich płodzi Niosą w towarzystwie jajek W swych koszykach ku Świątyni Tej gdzie chodzą co niedziela Każda pani gospodyni Koszyk z sobą swój zabiera Każde dziecko koszyk niesie A w nim często też słodkości Mnóstwo wokół Świąt uniesień Szczęścia zdrowia i radości Janusz Dziewanowski
Wesołych Świąt Wielkanocnych, dużo radości i niesamowitych chwil w gronie rodzinnym – dla wszystkich naszych czytelniczek, życzy cały zespół SAMEJ MAMY.
BIBLIOGRAFIA:
Tradycje wielkanocne. Jak to było kiedyś…, NATULI dzieci są ważne, Dostępne w World Wide Web: https://dziecisawazne.pl/tradycje-wielkanocne-jak-to-bylo-kiedys/ [Dostęp: 05.04.2023]
Polskie tradycje wielkanocne: dziwaczne, brutalne, śmieszne, Onet Podróże, 2023, Dostępne w World Wide Web: https://podroze.onet.pl/ciekawe/polskie-tradycje-wielkanocne-dziwaczne-brutalne-smieszne/eyc53ds [Dostęp: 05.04.2023]
Rybicka, K., Tradycje I zwyczaje wielkanocne w Polsce – kiedyś I dziś, garneczki.pl, 2017, Dostępne w World Wide Web: https://www.garneczki.pl/blog/tradycje-i-zwyczaje-wielkanocne-w-polsce/ [Dostęp: 05.04.2023]
Polskie tradycje wielkanocne, Muzeum Historii Polski, 2020, Dostępne w World Wide Web: https://muzhp.pl/pl/c/2189/polskie-tradycje-wielkanocne [Dostęp: 05.04.2023]
Wysocki, G., Tradycje Wielkanocne dawniej i dziś, Wielkopolska Izba Rolnicza, Dostępne w World Wide Web: http://www.wir.org.pl/archiwum/raporty/tradycje_wielkanocne.htm [Dostęp: 05.04.2023]
Wielkanoc, Cytaty info, 2013, Dostępne w World Wide Web: https://www.cytaty.info/wiersz/wielkanoc-wielkanocy-czas-nadchodzi-ludzie.htm [Dostęp: 05.04.2023]
Pesach, Hasło w: Wikipedia, Dostępne w World Wide Web: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pesach [Dostęp: 05.04.2023]
Zdjęcie: George Dolgikh w Pexels
